Turnhout

In België en Nederland vind je nog tal van begijnhoven. Zo ook in Turnhout. En laten we eerlijk zijn: het Begijnhof van Turnhout is een van de mooisten in zijn soort. Het langgerekte begijnhof heeft een aantal opvallende elementen, zoals een indrukwekkend poortgebouw uit het jaar 1700, de centraal staande Heilig-Kruiskerk, de Lourdesgrot en de Kapel van het Heilig Aanschijn. De laatste echte begijn overleed in het jaar 2002.

Zoals vele begijnhoven in het hertogdom Brabant werd het begijnhof van Turnhout waarschijnlijk in de 13de eeuw gesticht. De oudste overgeleverde vermelding dateert echter van 1340. Zowel de ligging als de later controleerbare banden tussen het begijnhof en het kasteel doen vermoeden dat de hertogen van Brabant een rol hebben gespeeld in de oprichting ervan. In de 20e eeuw nam het begijnhof af en stierf uiteindelijk uit. Tegenwoordig is het Begijnhof eigendom van de liefdadigheidsinstelling OCMW. Voor het beheer van de huizen koos het OCMW voor een erfpachtovereenkomst van 33 jaar, die tweemaal kan worden verlengd. Momenteel vallen 29 huizen onder deze regeling.

De hoofdingang aan de oostzijde is een monumentaal, vroeg classicistisch poortgebouw uit 1700 (chronogram) aan de Oude Vaartstraat. Aan de noordzijde, ter hoogte van het Sint-Beggaplein, staat een eenvoudige bakstenen korfboogpoort. De poorten van het begijnhof worden nog steeds volgens de aloude traditie om 22:00 uur gesloten.

Sinds 1953 kun je het binnen het begijnhof gelegen Begijnhofmuseum bezoeken. Dit museum telt tien kamers die sfeervol ingericht zijn en een uniek beeld geven van het dagelijks leven van de begijnen. Verder laat het museum een aantal unieke stukken zien die direct gerelateerd zijn aan het begijnenleven.

Wist je dat Turnhout bekend staat als de ‘speelkaartenstad’? Vanaf het moment dat Pieter Jozef Brepols in 1826 in Turnhout speelkaarten begon te drukken, ontstond er al snel een grote industrie. Turnhout werd binnen korte termijn een van de allergrootste speelkaartproducerende plaatsen ter wereld. De snelle toename van het aantal speelkaartdrukkers zorgde voor een evenredige expansie van de markt. Uiteindelijk werden de Turnhoutse speelkaarten over de hele wereld verkocht.

De geschiedenis van de speelkaart en de ontwikkeling van deze industrie kun je tegenwoordig bekijken in het Nationaal Museum van de Speelkaart. In een voormalig fabriekspand kun je een grote verzameling speelkaarten bekijken, de verschillende machines en drukpersen bewonderen waar speelkaarten mee gemaakt werden en allerlei demonstraties bijwonen, mits je er op het juiste moment bent. Naast de vaste collectie worden er ook tijdelijke tentoonstellingen gehouden.

In het centrum van Turnhout staat een van de oudste gebouwen van de stad. Het Kasteel van de Hertogen van Brabant stamt oorspronkelijk van uit de twaalfde eeuw. In de loop der tijd hebben verschillende verbouwingen het uiterlijk aangepast en op een gegeven moment raakte dit slotgracht van de Brabantse hertogen in verval. Na de Eerste Wereldoorlog werd het kasteel – dat op dat moment in eigendom van de provincie Antwerpen was – grondig gerestaureerd. Tegenwoordig doet het Kasteel van de Hertogen van Brabant dienst als rechtbank.

Je kunt het Kasteel van de Hertogen van Brabant bezoeken in de vorm van een ongeveer anderhalf uur durende rondleiding. Dit kan alleen op afspraak (ruim van tevoren reserveren) en uitsluitend op momenten dat er geen rechtszaken plaatsvinden. Tijdens de tour krijg je een uniek inkijkje in dit historische kasteel. Hoogtepunt is de grote rechtszaal. De hier door Karel Boom aangebrachte muurschilderingen stellen het gerecht voor ten tijde van Maria Van Hongarije.

Aan de centraal gelegen Grote Markt van Turnhout vallen twee gebouwen op. Vanwege de locatie en het formaat valt de Sint-Pieterskerk het meeste op. Vanuit architectonisch oogpunt is het aan de westelijke zijde van de Grote Markt gelegen stadhuis minstens net zo interessant. In Vlaanderen domineren stadhuizen die een gotische, renaissance of neoclassicistische uitstraling hebben. Het Turnhoutse stadhuis wijkt hier nadrukkelijk in af.

Het huidige stadhuis was in 1961 gereed, na een bouwtermijn die maar liefst twaalf jaar in beslag nam. De bouw van het huidige stadhuis zorgde voor de nodige weerstand binnen Turnhout. Dat kwam vooral omdat op de plaats waar dit stadhuis kwam te staan de op één na laatste 17de-eeuwse patriciërswoning (van circa 1662) stond. Die moest afgebroken worden.

In het Taxandriamuseum wordt de geschiedenis van Turnhout en de Kempen verteld. Taxandria is de naam die de Romeinen twee millennia geleden aan dit gebied gaven. Door middel van documenten, kunstwerken en uiteenlopende voorwerpen maak je kennis met het dagelijks leven in de Kempen in vroegere tijden en tegenwoordig. Het Taxandriamuseum is tegenwoordig gevestigd in het op het kasteel na oudste nog bestaande woonhuis van Turnhout: het ‘Huis metten thoren”. Als je het Taxandriamuseum wilt gaan bezoeken, kijk dan wel eerst op hun website of het geopend is. Het aantal openingsuren is beperkt.

De Sint-Pieterskerk is nadrukkelijk aanwezig in het hedendaagse Turnhout. Deze kerk staat centraal op de Grote Markt en domineert daardoor de sfeer op dit belangrijkste plein van de stad. De eerste versie van de Sint-Pieterskerk werd al in de twaalfde eeuw gebouwd. Daar is niet veel van overgebleven. Alleen het onderste deel van de kerktoren stamt nog uit de begintijd. In de vijftiende eeuw werd de toren verhoogd. In diezelfde periode werd er een nieuw priesterkoor met kooromgang gebouwd. Het huidige schip stamt uit de 18e eeuw.

De rooms-katholieke Decanale kerk Sint-Pieter en Sint-Barbara, zoals de kerk officieel heet, is gratis te bezoeken. Opvallende elementen zijn de zestiende-eeuwse zonnewijzer op de gevel, het in 1644 gebouwde vieringtorentje en het in de achttiende eeuw aangebrachte barokke bovenstel van het hoofdaltaar.

Ten noorden van Turnhout ligt een prachtig natuurgebied: het Turnhouts Vennengebied. Dit natuurgebied en natuurontwikkelingsgebied ligt enkele kilometers ten noorden van het centrum van Turnhout en beslaat een oppervlakte van ruim vierhonderd hectare. Het Turnhouts Vennengebied is onderdeel van het Europese Natura 2000-netwerk. Het gebied bestaat vooral uit vennen, heiden en grasland. Verder is er op kleine schaal ecologisch verantwoorde landbouw mogelijk.

Het Turnhouts Vennengebied is een prachtig gebied om te wandelen en te fietsen. Er zijn verschillende wandelroutes uitgestippeld die in lengte variëren van ongeveer 3,5 tot meer dan 11 kilometer. Tijdens de wandelingen kun je behalve van het landschap ook genieten van verschillende vogels en andere dieren die hier voorkomen. Tussen de flora en fauna komen er soorten voor die je elders in Vlaanderen bijna niet meer aantreft.

De vroegtwintigste-eeuwse watertoren is een van de opvallendste bouwwerken die je in Turnhout aantreft. Als je vanuit de westelijke richting het centrum van de stad binnenrijdt, dan is er een grote kans dat je deze grotendeels uit rode bakstenen opgebouwde ronde toren in het vizier krijgt. De watertoren staat op de hoek waar de Warandestraat en de Renier Sniederstraat samenkomen.

De watertoren is ontworpen door de stadsbouwmeester Henri Vandenplas en werd in het jaar 1904 in gebruik genomen. In 1987 kreeg de watertoren de status van beschermd monument. Hierdoor zal het uiterlijk van de toren grotendeels behouden blijven, ook al is de functie van de toren als wateropslag inmiddels niet meer van toepassing. De watertoren gaat voorlopig verder als huisvesting voor enkele kantoren, appartementen en een horecazaak.

De neogotische Heilig Hartkerk is een geloofsgebouw dat begin twintigste eeuw in het centrum van Turnhout een plekje heeft gekregen. Van oorsprong is de Heilig Hartkerk een rooms-katholieke kerk. De nabijheid van de Sint-Pieterskerk deed de toeloop van de Heilig Hartkerk tegen het einde van de vorige eeuw sterk afnemen. In 2019 stopte de kerk met de wekelijkse diensten en werd hij alleen nog gebruikt voor uitvaarten en huwelijken. Daardoor kreeg de Heilig Hartkerk eind dat jaar een nieuwe rol. Het werd een Roemeens-orthodox gebedshuis. In het interieur zie je nu een mix van katholieke heiligenbeelden die bewaard zijn gebleven met nieuw toegevoegde orthodoxe iconen.

De toren van de Heilig Hartkerk heeft een hoogte van 92 meter. Hierdoor is de kerk het hoogste gebouw van Turnhout. Doordat de Heilig Hartkerk minder vrij staat van de nabijgelegen Sint-Pieterskerk, heb je niet direct in de gaten dat de Heilig Hartkerk hoger is.

Het spoorwegstation van Turnhout is een van de mooiere gebouwen van de stad. Het Vlaamse neorenaissancegebouw dateert uit 1896 en verving het oorspronkelijke gebouw uit 1855. De overkapping van de drie perronsporen is afkomstig uit Antwerpen: ze werd gebouwd voor het vroegere houten station Antwerpen-Oost (nu Antwerpen-Centraal).

In de jaren zestig, toen alleen nog goederentreinen op Turnhout reden, werd de overkapping afgebroken vanwege de slechte staat ervan. Het gebouw zelf bleef wel bestaan en staat sinds 1999 op de monumentenlijst. Tegenwoordig maken er op doordeweekse dagen zo’n 1000 tot 1500 passagiers gebruik van het station. In het weekeinde passeren er minder mensen.